Theo xác nhận từ FIFA, Ả Rập Xê Út sẽ là quốc gia đăng cai World Cup 2034, giải đấu bóng đá diễn ra sau 9 năm nữa. Dù vậy, quyết định này đang khiến đát nước này đối diện với nhiều tranh cãi.
Không chỉ là câu chuyện về cơ sở hạ tầng hay năng lực tổ chức, việc Ả Rập Xê Út tổ chức World Cup 2034 cũng thổi bùng những tranh cãi xoay quanh nhân quyền, lao động nhập cư và vai trò của thể thao trong chiến lược quyền lực mềm của quốc gia Trung Đông.
Đăng Cai World Cup 2034, Ả Rập Xê Út Đối Diện Với Nhiều Chỉ Trích Từ Các Tổ Chức Nhân Quyền
Khi cả thế giới đang hướng sự chú ý về World Cup 2026, giải đấu được tổ chức tại ba quốc gia Bắc Mỹ với rất nhiều kì vọng, thì hai kỳ World Cup diễn ra sau đó cũng đã sớm được xác định chủ nhà và bắt đầu thu hút sự quan tâm đặc biệt.
Nếu như World Cup 2030, do Bồ Đào Nha, Tây Ban Nha và Ma Rốc đồng đăng cai, nhìn chung không vấp phải nhiều tranh cãi lớn, thì World Cup 2034 tổ chức tại Ả Rập Xê Út lại ngay lập tức đối mặt với làn sóng chỉ trích mạnh mẽ, xoay quanh các vấn đề nhân quyền, lao động nhập cư và vai trò chính trị của bóng đá.
Việc FIFA chính thức trao quyền đăng cai World Cup 2034 cho Ả Rập Xê Út không đơn thuần là một quyết định thể thao. Trên thực tế, Ả Rập Xê Út là quốc gia duy nhất nộp hồ sơ đăng cai World Cup 2034. Việc Ả Rập Xê Út “chiếm” quyền đăng cai không phải ngẫu nhiên, mà là kết quả trực tiếp từ cách FIFA sắp xếp bản đồ đăng cai World Cup trong thập kỷ tới.
Sau khi FIFA quyết định trao World Cup 2030 cho 3 nước Tây Ban Nha, Bồ Đào Nha, Ma Rốc, đồng thời tổ chức ba trận kỷ niệm 100 năm tại Uruguay, Argentina và Paraguay, toàn bộ châu Âu, châu Phi và Nam Mỹ bị loại khỏi cuộc đua 2034 theo quy định luân phiên châu lục.
Khi Úc tuyên bố rút lui, Ả Rập Xê Út trở thành lựa chọn duy nhất còn lại. Đề xuất của Ả Rập Xê Út sẽ là tổ chức các trận đấu trên 15 sân vận động chất lượng cao, đảm bảo tiêu chuẩn của FIFA, tại 5 thành phố khác nhau. Từ góc độ thủ tục, FIFA không sai luật. Nhưng từ góc độ đạo đức và trách nhiệm xã hội, đây lại là điểm khởi đầu cho làn sóng phản đối dữ dội.
Ngay sau khi FIFA công bố quyết định, 21 tổ chức nhân quyền quốc tế, bao gồm Human Rights Watch, Amnesty International và ALQST, đã đứng ra phản đối. Theo họ, việc trao World Cup cho Ả Rập Xê Út có nguy cơ khiến giải đấu bị bao trùm bởi đàn áp, phân biệt đối xử và bóc lột trên quy mô lớn.
Những lo ngại này không mang tính suy đoán. Ả Rập Xê Út từ lâu đã bị chỉ trích vì vì phạm nhiều vấn đề nhân quyền khác nhau, có thể kể đến như ám sát nhà báo Jamal Khashoggi năm 2018, bỏ tù và trấn áp những người bất đồng chính kiến, cùng việc số lượng án tử hình tăng kỷ lục trong những năm gần đây.
Đặc biệt, giới quan sát lo ngại rằng lao động nhập cư, lực lượng không thể thiếu trong việc xây dựng sân vận động và cơ sở hạ tầng, sẽ phải đối mặt với các điều kiện làm việc khắc nghiệt, điều từng xảy ra tại World Cup 2022 ở Qatar.
World Cup 2022 tại Qatar là tiền lệ khiến cộng đồng quốc tế không thể làm ngơ. Hàng chục nghìn lao động nhập cư đã tham gia xây dựng cơ sở hạ tầng cho giải đấu, nhiều người trong số đó phải làm việc trong điều kiện lao động nguy hiểm, bị trả lương chậm, thậm chí nợ lương, và thậm chí các trường hợp tai nạn, tử vong cũng xảy ra.
Một báo cáo độc lập do FIFA ủy quyền sau giải đấu đã thừa nhận rằng “những tác động nghiêm trọng về nhân quyền đã xảy ra”, đồng thời chỉ ra rằng chính FIFA cũng có phần trách nhiệm.
Trong bối cảnh đó, các tổ chức nhân quyền cho rằng không có cơ sở nào để tin Ả Rập Xê Út sẽ làm tốt hơn, nhất là khi mô hình phát triển của nước này vẫn phụ thuộc nặng nề vào lao động nhập cư giá rẻ.
Lập Luận Của FIFA Và Ả Rập Xê ÚT
Về phía mình, Ả Rập Xê Út khẳng định họ đã có khung pháp lý bảo vệ người lao động, đồng thời cam kết áp dụng “cách tiếp cận dựa trên nhân quyền” trong các hợp đồng và tiêu chuẩn phúc lợi. FIFA cũng nhấn mạnh rằng Ả Rập Xê Út còn 10 năm để cải thiện và khắc phục các rủi ro trước khi giải đấu diễn ra.
Trong báo cáo đánh giá hồ sơ, FIFA ghi nhận những cải cách xã hội tại Ả Rập Xê Út trong thời gian gần đây, đặc biệt là vai trò của thể thao trong việc thúc đẩy thay đổi. Tuy nhiên, các nhà phê bình cho rằng những đánh giá này quá lạc quan và thiếu cơ chế giám sát độc lập.
Không thể tách quyết định đăng cai World Cup 2034 khỏi chiến lược quốc gia của Thái tử Mohammed bin Salman. Trong khuôn khổ chương trình cải tổ kinh tế – xã hội, Ả Rập Xê Út đã đầu tư hàng tỷ USD vào thể thao để thực hiện hóa tham vọng này, bao gồm việc đầu tư vào Saudi Pro League với hàng loạt các ngôi sao, tài trợ và tổ chức LIV Golf, cũng như tổ chức một loạt các sự kiện thể thao lớn khác tại Riyadh.
Song song đó, quốc gia này cũng nới lỏng một số quy định xã hội: phụ nữ được phép tham gia thể thao, vào sân vận động, mở phòng gym và giảm phân biệt giới trong không gian công cộng. Những thay đổi này từng là điều không tưởng chỉ một thập kỷ trước.
Tuy nhiên, các cải cách xã hội không song hành với cải cách chính trị. Việc đàn áp tiếng nói phản biện vẫn diễn ra mạnh mẽ, khiến nhiều người cho rằng thể thao đang bị sử dụng như một công cụ đánh bóng hình ảnh để che mờ các vấn đề cốt lõi.
Sau những gì đã xảy ra tại Qatar 2022, World Cup 2034 sẽ là phép thử mang tính quyết định cho uy tín và trách nhiệm xã hội của FIFA. Câu hỏi không còn là Ả Rập Xê Út có đủ tiềm lực tổ chức hay không, mà là FIFA sẽ giám sát, can thiệp và chịu trách nhiệm đến đâu nếu những vi phạm nhân quyền tiếp tục xảy ra?
Nếu không có những cơ chế ràng buộc mạnh mẽ, minh bạch và độc lập, World Cup 2034 có nguy cơ trở thành biểu tượng mới cho sự thỏa hiệp giữa bóng đá và quyền lực chính trị.
Và đến lúc đó, điều bị tổn hại không chỉ là hình ảnh của Ả Rập Xê Út, mà còn là chính giá trị cốt lõi mà FIFA luôn tuyên bố theo đuổi.